تولوئن مایعی بی رنگ که بویی شبیه تینر دارد و برای تولید بنزین در پتروشیمی مورد استفاده قرار می گیرد. در علم شیمی جزو دسته ترکیبات آلی و هیدروکربن های معطر قرار می گیرد. تولوئن به علت پیوندهای غیرقطبی در ساختارش، ترکیب غیرقطبی می باشد. این ماده از مشتقات بنزن است که در صنعت روش های مختلفی برای تولید آن استفاده می شود.
حلال آلی مهم و با کاربردی وسیع در صنایع مختلف مثل پتروشیمی، سیمان، لاستیک، رنگ و چسب می باشد. در آب حل نمی شود ولی مواد معدنی مانند فسفر و گوگرد را در خود حل می کند. در اثر تماس با بدن انسان یا حیوانات، سیستم عصبی مرکزی بدن را مورد حمله قرار می دهد.
خواص و مشخصات شناسایی تولوئن
| خواص | مشخصات |
| دانسیته (در ۰C 20) (g/ml) 0/87 | فرمول شیمیایی C۷H۸ |
| نقطه ذوب (۰C) 95- | وزن مولکولی (g/mol) 92/14 |
| نقطه جوش (۰C) 111 | شماره (CAS No) 108-88-3 |
| حلالیت درآب (در ۰C20) (g/l) 0/52 | نام های دیگر: تولولل، فنیل متان، متیل بنزن، فنیل متان |
انواع روش های تولید تولوئن
روش های مختلفی برا ی تولید تولوئن استفاده می شوند. این روش ها شامل تقطیر جز به جز، تقطیر آزئوتروپی، استخراج با حلال، کراکینگ بخار هیدروکربن های مایع و ریفورمینگ کاتالیستی نفتا هستند.
یکی از جدیدترین روش ها، احیای پیوسته کاتالیست (CCR) است. در این روش کاتالیست در یکی از راکتورها بدون توقف در فرایند اصلی تولید انجام می گیرد. در فرایند CCR سه و یا چهار راکتور به صورت سری وجود دارند که در که در بین هر کدام از آنها گرمکن و جریان برگشتی برای دست یابی به بازده بالاتر برقرار هستند.
محصول نهایی این فرآیند شامل بنزین و ترکیبات آروماتیک است که ابتدا بنزین جدا شده و سپس ترکیبات آروماتیک برای تفکیک به یک برج تقطیر فرستاده شده و در آنجا تولوئن از سایر مواد جدا می شود.
اگر چه این ماده به سختی در آب حل می شود و در حدود ۰.۰۵ درصد آب می تواند در آن حل شود. در مواردی که به خالص این ترکیب نیاز باشد، معمولا با تقطیر کردن ساده می توان آب را از تولوئن جدا کرد، که به اصطلاح به آن تولوئن خشک هم گفته می شود.
کاربرد تولوئن در چه زمینه هایی هست؟
بیشترین کاربرد تولئن در پتروشیمی به عنوان ماده اولیه تولید بنزین، زایلن و بقیه حلال ها می باشد. با بالا بردن عدد اکتان در بنزین موجب افزایش کیفیت و عملکرد بنزین در خودرو می شود.
همچنین از تولوئن برای حل شدن رنگ، تینر، چسب استفاده می شود. نیتراسیون تولوئن به همراه مخلوطی از اسید سولفوریک و اسید نیتریک منجر به تولید ماده منفجره TNT می شود. در راکتورهای هسته ای برای خنک کردن سیستم به کار می رود. در ساخت پلیمرهای تولیدی رنگ ها و محصولات آرایشی مانند لاک ناخن استفاده می شود.
ایمنی در هنگام استفاده
بر اساس گزارش سازمان ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا (OSHA)، میزان تولوئن مجاز برای مدت ۸ ساعت در روز، ppm 200 است. تولوئن معمولا از طریق تنفس دود وسایل نقلیه، گار بنزین و کشیدن سیگار وارد ریه های ما می شود. پس مراقب باشیم که تا حد امکان از این محیط ها دور باشیم.
علائمی همچون سرگیجه، بیهوشی و حتی مرگ و در مورد زنان باردار خطرات جدی برای جنین را در پی خواهد داشت. بیش از حد در معرض این ماده بودن موجب آسیب به سیستم شنوایی، ذهنی، عصب مرکزیو سایر نقاط بدن انسان می شود.
افرادی که در صنایع مصرف کننده تولوئن کار می کنند لازم است ابتدا بهداشت شغلی را رعایت و سپس مشغول به کار شوند تا بعد از مدتی مجبور نشوند درآمد خود را برای بازگشت سلامتی خود خرج کنند.
در صورت تماس آن با پوست یا چشم تان سریعا محل آلوده را با آب شستشو داده و اگر شدت تماس بالا بود به پزشک مراجعه تا در صورت نیاز با دارو مشکل حل شود.
سدیم استات چه نوع ترکیب شیمیایی است؟ خواص، تولید و مصارف صنعتی آن!